Prosesu
Libertasaun Nasional Timor-Leste fahe ba faze rua: Libertasaun Patria no
Libertasaun Povu. Iha Libertasaun Patria nia laran, fulan Novembru sai nu’udar
fulan ida nebe mak importante tebes. Iha fulan ida ne’e duni mak povu Timor
deklara ba mundu katak maske rai ida ne’e ki’ik no povu ne’ebe ituan deit,
maibe povu aten-brani ida ne’e sei la su’u ba forsa boot husi rai seluk. Maske
ema hotu hatene katak invazaun Indonezia nian sei akontese, maibe iha tempu
neba, ita nia eroi sira deklara atu ukun-rasik-an; ho sira nia asaun ida ne’e
mak ohin loron ita hakerek ita nia istoria ho tinta-osan-mean; katak ita sei
kontra forsa rai-leur maske selu ho ita nia moris rasik…. Hanesan Saudozu
Grande Nicolau Lobato nia liafuan ne’ebe dehan: “Diak liu kontra no mate hanesan
ema livre, do que foti liman no moris, maibe moris hanesan atan ida”.
To’o
ikus, Timor-oan atinji duni Libertasaun Patria iha 1999 nebe formaliza iha Maiu
2002. Ukun-an ida ne’e ita sosa ho sosa ho mate, ho kosar, ho matawen,
ho ran... Eroi rihun atus-ba atus mak oferese ona sira nia moris iha prosesu
ne’e nia laran. Tanba sira nia sakrifisiu mak ohin loron ita hetan no goza
liberdade! Maibe importante mai ita atu realiza katak, eroi sira sakrifika sira
nia moris la’os deit atu loron ida Timor bele iha bandeira nasional ida, la’os
deit atu Timor iha Governu ida ka Parlamentu ida, maibe sira hotu nia objetivu
final mak atu loron ida povu Timor bele hetan moris diak. Tanba ne’e mak, ita
hotu hatene katak ukun-an ne’e LA’OS objetivu FINAL, maibe nu’udar KONDISAUN
ABSOLUTA ida antes ita bele foka ba esforsu atu hadi’ak povu nia moris. Entaun
ba ita hotu ne’ebe sei moris, dalan uniku atu dignifika eroi sira nia
sakrifisiu mak atu uza di-diak liberdade ne’e hodi hadi’ak povu nia moris iha
faze-daruak: Libertasaun Povu.
Objetivu
ida ne’e ezizi ita atu hare fila-fali luta Libertasaun Povu nebe mak la’o tiha
ona durante tinan 14 nia laran dezde 2002. Laran triste tebes kuandu ita hare
ba realidade katak maske ita gasta ona povu nia osan barak kuaze JUTA RIHUN 8
DOLLAR AMERIKA durante tempu naruk nia laran, maibe povu nia moris sei mukit
nafatin: metade husi povu Timor sei moris iha kiak nia laran (80 sentavu
kada loron) maibe kuandu ita hasa’e bareira ne’e ba dollar 2 kada loron, numeru
ki’ak bele aumenta to’o 70-80%; metade husi labarik Timor sei hamlaha no sofre
MALNUTRISAUN; Labarik barak mak sei ba eskola la’o ain-tanan, tur no han iha
rai…. Estrada maioria sei aat, bee-hemu deit mos laiha, maioria joven seidauk
iha servisu.
Aat liu
tan mak, maske povu maioria sei moris iha kiak no mukit nia laram, iha tempu
hanesan, grupu kiik oan ida goza ona benefisiu husi fasilidade estadu nian;
sira manan projetu juta-atus-ba-atus Dollar Amerika! Goza moris demaziadu iha
povu nia terus leten. Tanbe ne’e mak ita foti konkluzaun firme katak ita nia
luta Libertasaun Povu sei la’o rungu-ranga... Tanba sei rungu-ranga ne’e mak,
ohin loron ita iha nesesidade atu reorganiza fali luta libertasaun povu ida ne;
reorganiza fali prosesu dezenvolvimentu nasional ida ne.
Hare
hikas fali prosesu ne’ebe la’o ona kadi’ik durante tinan hirak nia laran, hau
nia hanoin, reorganizasaun luta Liberatasaun Povu bele komesa ho pontu rua:
1.
Timor-Leste presiza hili lideransa foun ne’ebe mak forte tebes hodi bele ukun
la’os deit ho sentimentu pesoal. Lideransa ida ne’ebe mak uza poder atu serbi
deit povu laos atu sai liurai ka atu sai fali doador ba ema ka ba rai-seluk.
2.
Seluk husi ida ne’e, esforsu atu hadi’ak luta Libertasaun Povu presiza hamosu
ekipa nebe di’ak hodi suporta lideransa iha leten; Ita presiza hamosu ekipa
nebe mak kompostu husi ema ne’ebe mak prontu atu komungga no pratika ESPIRITU
REZISTENSIA hodi bele entrega-an tomak dala-ida tan ba Povu no rai ida ne’e no
ba futuru jerasaun nia diak. Se uluk ita nia eroi barak bele ho aten-brani
intrega sira nia vida tomak atu liberta ita nia rain, tanba saida mak ohin
loron ita labele dehan “LAE” ba korupsaun???? Luta Libertasaun Povu ne’e
presiza deit ita atu labele NAOK povu nia osan!!!
Durante
ne’e ekipa ne’ebe mak hetan fiar nakonu ho ema ne’ebe mak background
la-forte no mos nasionalizmu zero: balun kaer ukun nu’udar Timor-oan, maibe
kuandu hetan problema ho lei Timor nian, halai sai ba rai-leur no deklara-an
la’os ona ema Timor! Lahatene los, na’in hira tan mak sei halo tuir hahalok
hanesan ne’e aban-ka-bainrua….
Felizmente,
atu reorganiza luta Libertasaun Povu ida ne’e, povu Timor-Leste bele uza
eleisaun jeral 2017 sai hanesan momentum diak tebes. Iha eleisaun ne’e mak povu
sei hetan oportunidade atu hili lideransa foun no ekipa servisu foun ba iha
Parlamentu Nasional no mos iha Governu. Hein katak, povu tomak sei uza
oportunidade sagradu ida ne’e hodi hili di-diak lideransa no ekipa foun ne’ebe
mak iha kapasidade no kualidade masimu atu hadi’ak luta libertasaun povu ne’e.
Ita lakon saugate tempu barak ona, no mos gasta ona povu nia osan
Billiaun-ba-billiaun.
Agora
daudauk, osan mina mos komesa menus los ona, folin minarai mos tun ba bei-beik,
kuandu kondisaun hanesan agora kontinua tan ba tinan 10 oin-mai, ita lalika
mehi atu sai hanesan Singapura, tanba Timor-Leste sei sai hanesan los
nasaun Haiti ne’ebe mak oras ne’e moris husi tane-liman ba nasaun seluk.
Kuandu ida ne’e mak akontese, ita sei lakon ita nia dignidade hanesan povu
orgulozu…. Tanba ida ne’e mak, ita labele halimar tan ona ho Povu nia moris iha
eleisaun 2017!
Dalan
ba luta Libertasaun Povu sei naruk tebes, maibe ita hotu hein katak loron ida
ita sei deklara ba mundo katak: laiha ona povu Timor mak hamlaha, laiha ona
povu mak hela iha luron, laiha ona povu mak mate tanba moras hirak ne’ebe mak
ita bele prevene… Hau fiar katak iha loron ne’e duni mak, husi lalehan aas
neba, ita nia eroi sira hanesan Dom Boaventura, Avo Xavier, Nicolau
Lobato, La Sama, Rosa Muki Bonaparte, Komandante Konis,
Komandante Daitula No Martires Rihun Ba Rihun Seluk Husi Tasi Feto to’o
Tasi Mane, Husi Ponta Leste to’o Fronteira, Sei Ho Orgullu Dekalara Katak: “Los
Duni, Povu Agora Hetan Moris Diak Ona.... Entaun, Ita Nia Sakrifisiu La
Saugate, Ita Nia MATE La Saugate!”
Viva Timor-Leste!
Viva Povu Timor!
A Luta Continua!
Fontes : FB Abel Pires da Silva