segunda-feira, outubro 19, 2015

Livre Propinas, Rezulta Prestasaun Eskola Públiku Monu

Tags



Livre Propinas, Rezulta Prestasaun Eskola Públiku Monu 
 
Kompara kualidade entre eskola ensinu sekundáriu públiku ho privadu iha Timor-Leste (TL) la hanesan, tanba iha rezultadu ezame nasionál hatudu katak eskola privadu maka sempre hetan valór di’ak liu.

Diretór eskola ensinu Sekundáriu públiku 10 de Dezembru Komoro, Díli, Domingos Sávio Gusmão ba jornál Matadalan hateten, problema ne’e akontesse tanba parte ida impaktu hosi eskola gratuita (la selu).
“Sim. Ida ne’e los duni, tanba eskola  privadu ne’e selu. Inan ho aman sira lakon osan no labarik sira hanoin inan-aman serbisu buka osan. Agora, eskola públiku la selu automatikamente sira dehan eskola la selu be ita lakon saída. Eskola tuir ita nia hakarak,” dehan Domingos iha nia hela fatin, Komoro, Segunda (05/10/2015).

Nia deklara, iha estudante balun amiasa professores sira para fó de’it valór ba sira, tanba laiha protesaun ba profesór sira. Ne’eduni sira tauk, tan ne’e maske balun la hatene lee no hakerek, maibé sira fó valór di’ak no pasa de’it.

Profesór ne’e dehan, tuir loloos estudante sira ne’ebé la hatene lee no hakerek  atu tama ba universidade tenke liu-hosi teste ne’ebé rigorozu atu deside nia pasa ou lae, tanba se lae balun ba iha universidade la hatene lee no aban bainrua bainhira sira serbisu iha instituisaun ruma sira nia atetude ne’e nafatin de’it, la muda.

Domingos halo komparasaun mós katak, kualidade entre eskola públiku ho privadu ne’e la hanesan, no valór sempre diferente iha ezame nasionál. Eskola privadu maka sempre hetan valór di’ak liu tanba impaktu mós hosi kuríkulu no sistema edukasaun ne’ebé ladun di’ak.

“Loos duni. Kada tinan, komesa hosi 2002 to’o mai 2014, eskola sekundáriu públiku ninia valores ne’e sempre mínimu liu. Ne’e nia impaktu tanba Ministériu Edukasaun (ME) ladun haree didi’ak kona-ba kuríkulu no sistema edukasaun,” nia haktuir.

 “Eskola privadu sira kualidade ás liu ne’e los duni, ita hotu rekoñese tanba sira nia fasilidades kompletu no kada turma ida alunos ne’e 20 pessoas no maximu 30, tanba ne’e maka professores sira hanorin kapas los,” Domingos hatutan.

Nia dehan, iha eskola 10 Dezembru kada turma ida estudantes mínimu ema na’in 80 no máximu 90. Tan ne’e, tuir loloos ema na’in 90 ne’e fahe ba turma tolu (3), maibé tau fali ba turma ida de’it. Ne’eduni, sira estuda araska no kualidade monu.

Entretantu, Diretór Eskola Ensinu Sekundária 4 Setembru UNAMET Díli, Alberto da Costa Braz hateten, eskola privadu sira hetan valores di’ak tanba kada fulan iha kaixa eskolár ne’ebé inan ho aman sira esforsu buka osan ba oan sira. To’o tempu ezame tenke selu kompletu hotu maka bele tuir ezame. Ne’e bele fó motivasaun ba alunu sira no fó mós presaun ba inan ho aman sira atu tau atensaun máximu ba oan sira.

Iha eskola públiku tanba la selu, entaun estudante sira tama eskola tarde. Inan, aman mós la senti todan no hanoin ida ba sira (estudantes). Tan ne’e, tuir nia, eskola tenke selu atu nune’e inan ho aman sira bele kontrola oan sira.

“Dala barak inan, aman sira mós husik de’it. Oan sira atu ba eskola ou lae tanba laiha buat ruma atu kesi sira. Atu prienxe kualidade ne’ebé di’ak iha eskola hotu edukasaun ne’e tenke ho kustu ne’ebé karun. Edukasaun nunka eziste ida gratuita ne’e. Sé lae ita sente hanesan edukasaun la vale buat ida,” dehan diretór ne’e iha nia serbisu fatin, foin lalais ne’e.

Aleinde ne’e, Prezidente Komisaun F asuntu Edukasaun no Saúde iha Parlamentu Nasionál (PN), Deputadu Virgílio da Costa Hornai katak, kona-ba selu propinas ho la selu ne’e buat ketak ida, no tenke iha kontrolu ida tanba kada eskola públiku sira iha inspetur eskolár ne’ebé atu ba halo avalia rezultadu de aula bainhira profesór sira hanorin hodi haree la’o di’ak ou lae no iha interasaun ba processu aprendizajem nian.

“Atu haree labarik sira kompriende ho material ne’ebé profesór sira hanorin ka lae. Tanba keta halo profesór sira hatene de’it ba fó matéria, maibé estudante sira la konsege kompriende matéria sira ne’e,” dehan deputadu ne’e iha PN.

Tuir nia katak diferensa entre ensinu públiku ho privadu sira iha nível sekundáriu iha rezultadu ezame ne’e eskola privadu sira maka di’ak liu. Ida ne’e akontesse tanba eskola privadu ne’e sira nia kontrolu no disiplina ne’e maka di’ak.

“Tanba diretór sira tau matan ba profesór sira, no halo planu de aula no disiplina ba alunu sira, liu-liu traballu de kaza sira ne’e halo didi’ak no mós halo teste regular atu prova estudante sira hodi kompriende matéria sira,” Virgílio hatutan.

Iha parte seluk, ONG Timor-Leste Coalition for Education (TLCE), Matias dos santos katak diferente entre kualidade no prestasaun eskola sekundariu públiku ho privadu la’os tanba eskola gratuita.

“Iha ami nia observasaun ne’e, la’os tanba eskola gratuita. Maibé tanba menus fasilidades iha eskola públiku sira. No mós profesór balun la hatene lian portugés,” hateten Matias iha nia serbisu fatin, Caicoli, Díli, foin lalais ne’e. (Jon)

Matadalan

Ads Inside Post